พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม (5 เม.ย. 2399 – 25 ม.ค. 2468) อดีตเสนาบดีกระทรวงกลาโหม เป็นพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และพระมารดาเจ้าจอมมารดาสังวาลย์ พระสนมโท และเป็นต้นราชสกุลทองใหญ่ เป็นพระเจ้าลูกเธอองค์ที่ 25 และเป็นพระราชโอรสพระองค์ที่ 13 ในรัชกาลที่ 4 มีพระโอรส 11 องค์ และมีพระธิดา 15 องค์ รวม 26 องค์ พระองค์มีพระนามเดิมว่า พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าทองกองก้อนใหญ่ ประสูติในพระบรมมหาราชวัง เมื่อวันที่ 5 เม.ย. 2399 เมื่อสมโภชเดือนแล้ว พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระราชทานนามว่า พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าทองกองก้อนใหญ่ พระองค์มีพระอนุชา พระขนิษฐาร่วมเจ้าจอมมารดาเดียวกันอีก 3 พระองค์ คือ พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าชายทองแถมถวัลยวงศ์ พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าชายเจริญรุ่งราษี และ พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าหญิงกาญจนากร
ทรงเริ่มการศึกษาวิชาอักษรไทย และภาษาบาลี และภาษาต่างประเทศจนสามารถอ่าน และเขียนภาษาอังกฤษได้ดี ทรงผนวชเป็นสามเณรที่วัดพระศรีรัตนศาสดาราม เมื่อ พ.ศ. 2411 และเสด็จไปประทับ ณ วัดบวรนิเวศราชวรวิหาร ผนวชที่วัดพระศรีรัตนศาสดาราม เมื่อ พ.ศ. 2418 และประทับที่วัดราชประดิษฐสถิตมหาสีมารามราชวรวิหาร หลังลาสิกขาแล้วทรงศึกษาวิชากฎหมาย แล้วเข้ารับราชการเป็นนักเรียนศาลฎีกาในสมัยพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระเทเวศร์วัชรินทร์ เป็นอธิบดีศาลฎีกา พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ทรงแต่งตั้งเป็นกรมหมื่นประจักษ์ศิลปาคม เป็นกำลังสำคัญของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวในการรักษาดินแดนไทยทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือในกรณีพิพาทกับประเทศฝรั่งเศสครั้งวิกฤตการณ์ ร.ศ. 112 เป็นแม่ทัพใหญ่ฝ่ายใต้ปราบปรามกบฏจีนฮ่อในมณฑลลาวพวน ที่ยกกำลังเข้าปล้นสะดมราษฎรไทยตามแนวชายแดนไทย-ลาว จนสงบราบคาบ โดยมีการสร้าง อนุสาวรีย์ปราบฮ่อ ณ เมืองหนองคาย ไว้เป็นอนุสรณ์ ต่อมาได้รับแต่งตั้งเป็นองคมนตรี ในเวลาต่อมาทรงดำรงตำแหน่งข้าหลวงต่างพระองค์สำเร็จราชการมณฑลฝ่ายเหนือ พ.ศ. 2436 ทรงตั้งกองบัญชาการมณฑลลาวพวนที่บ้านหมากแข้ง ต่อมา พ.ศ. 2442 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เป็นกรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม ทรงดำรงตำแหน่งเป็นผู้บัญชาการทหารเรือ
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม สิ้นพระชนม์ด้วยโรคพระอันตะ (ไส้ใหญ่ ) พิการ ณ วังตรอกสาเก เมื่อวันที่ 25 ม.ค. 2467 สิริพระชันษาได้ 68 ปี นอกจากนี้ ทุกวันที่18 ม.ค. ของทุกปี เป็นวันที่พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม ยกทัพมาสร้างบ้านแปลงเมือง ณ บ้านเดื่อหมากแข้ง ทางจังหวัดอุดรธานี จึงกำหนดวันดังกล่าวเป็นวัดเฉลิมฉลองครบรอบการก่อตั้งเมืองอุดรธานี
แหล่งอ้างอิง
- https://th.wikipedia.org/
- https://www.kroobannok.com/